Dat was een interessante discussie tussen A.H.J. Dautzenberg (NCR, 21 nov) en Maarten Asscher (NRC, 28 nov) over wat nu precies literair engagement is en welke auteur literair geëngageerd mag worden genoemd. Vooral de schrijver, dichter, essayist en vertaler Jef Last (1898-1972) moest het bij Maarten Asscher zwaar ontgelden omdat “Jef Last weliswaar een bevlogen activist was, maar in onze literatuurgeschiedenis naar ik vrees terecht een marginale figuur is”. Dus als een schrijver niet in de canon van onze literatuurgeschiedenis is opgenomen, is zijn literair engagement van nul en generlei waarde? Het zojuist verschenen boek Vuur! van Dautzenberg bewijst al het tegendeel, met het indrukwekkende ‘Los chicquetillos’, een verhaal uit Brieven uit Spanje (Contact, 1936) van Jef Last. Het zou Maarten Asscher te prijzen vallen als hij dit verhaal van Jef Last eens zou lezen, dan kan hij zelf vast stellen hoe literair geëngageerd Jef Last als schrijver was. Diens Brieven uit Spanje , geschreven vanuit de loopgraven van de Spaanse Burgeroorlog, zijn overigens tientallen malen herdrukt, zijn vertaald in het Engels, Frans, Spaans, Esperanto en Zweeds, en werden door de buitenlandse pers vergeleken met Homage to Catalonia van George Orwell.

Zeker, Last’s eerste romans als Branding (1929) en Marianne (1930) waren vooral bedoeld als wapen in de klassenstrijd. Maar door hun, onder de invloed van Russische films als Pantserkruiser Potemkin, experimentele vorm van contrast- en simultaanmontage zijn ze in literair opzicht toch interessant. En na zijn ontmoeting met André Gide in 1934 in Parijs, en de daaruit voortvloeiende lange vriendschap met deze literair geëngageerde beroemde Franse schrijver, ontdekte Last, naar eigen zeggen, dat engagement en literatuur heel wel kunnen samengaan. Dat heeft hij ook in de praktijk gebracht. Zijn reportageroman, alweer een experimentele literaire vorm, Zuiderzee (1934) werd zeer geprezen en is in het Frans, Duits, Tsjechisch en Russisch vertaald. Idem zijn latere romans, zoals het kinderboek Bontot en Koese (1958). Een paar van zijn gedichten zijn opgenomen in Komrij’s overzicht van de Nederlandse poëzie in de 19^de en 20^ste eeuw . En ook met zijn diverse non-fictieboeken uit de jaren ’60 over Japan en China, waarin hij overigens de Culturele Revolutie met de grond gelijk maakte, was hij zijn tijd vooruit: naast de grote kennis van de taal, spiritualiteit en het land die Last erin etaleerde , schreef hij ook levendig over de eenvoudige, werkende Japanner of Chinees, bij wie hij gewoon op de deur had geklopt voor een gesprek. Welke andere auteur deed dat in die dagen? Last kon dat ook doen omdat hij veertien talen min of meer beheerste, waaronder het Japans en Chinees.

Kortom, met die literaire waardering viel het nog wel mee. Jef Last was waanzinnig populair bij zijn lezers, ook door de lezingen die hij overal in het land gaf. Hij was een begenadigd verteller, een literaire gave die in het interbellum en na de Tweede Wereldoorlog niet erg werd gewaardeerd. Ook literaire kritiek is vaak tijdsgebonden, en die op het werk van Last werd bovendien vaak gekleurd door de niet-gemakkelijke persoon Last. Dat hij echter een buitengewoon literair geëngageerd auteur was, staat buiten kijf, wat Maarten Asscher ook mag beweren. Max Nord schreef in zijn necrologie over Jef Last in Het Parool: ”Als schrijver was hij geëngageerd, maar óók als vakman, estheet soms. Schrijven was voor hem een middel, nooit doel. Daarom is hij altijd een buitenbeentje in de Nederlandse letteren geweest, iemand die dikwijls niet voldoende ernstig is genomen, iemand die, naar mijn overtuiging, onderschat is”.

Die literaire onderschatting wil ik graag bijstellen in mijn biografie over Jef Last, die ik – eindelijk! – op 1 januari 2018 zal inleveren bij uitgeverij Prometheus. Dat Last na zijn dood niet veel meer werd gelezen, heeft hij onder meer gemeen met Vestdijk, dus zo bijzonder is dat niet. Maar juist zijn engagement redt hem van de vergetelheid. Vorig jaar nog schreef Theodor Holman een column over ‘Was Jef Last onze eerste jihadist?’ Engagement is meer dan nodig in onze huidige maatschappij en bij onze hedendaagse schrijvers, daarin ben ik het helemaal eens met Dautzenberg.

Rudi Wester